Charles Ezra Sprague
.jpg)
| |
|---|---|
| Moted: | 9 tobul 1842 |
| Deadam: | 21 mäzul 1912 |
| Cal(s): | hibankan[*], hi-Sperantapükan[*] |
| Tatät(s): | Lamerikän |
| Cil(s): | Emma Beatrice de Camp[*] |
| Pal(s): | Rev. Ezra Sprague[*] |
Hiel Charles Ezra Sprague (pron Lamerikänik: [tʃɑːɹlz spɹeɪ̯g]; 1842-1912) äbinom Volapükan Lamerikänik, lautan tidabuka veütik: el Hand-book of Volapük. Ün 1884 ägetom diplomi tidana Volapüka; ün yel ot ämobom, das pla mulanems: yanul, febul... i nems nümik: balul, telul... pögebons. Ästeifülom (liedo nensekiko) ad vitön konfliti vü el Schleyer ed el Kerckhoffs.
Lifajenäd
redakönEl Charles Ezra Sprague pämotom in Nassau (New York) tü 1842 tobul 9, in famül pastana: Ezra Sprague e jiela Elizabeth Brown Edgerton Sprague. Ya ün cilüp okik, el Charles Sprague äjonülom täläkti nekösömik e desiri ad lärnön. Bäldotü lifayels te jöls, ätidom oke hebreyi medü leigodam bibas Linglänapükik e bibas hebreyik; ön mod soik äprimon nitedäl omik in püks, kel ädulon jü fin lifüpa omik.
El Sprague äprimom ad visitön eli Union College bäldotü lifayels 14, äbinölo ettimo studan yunikün jenotema nivera at. Ägetom as monastütot eli Nott Scholarship, kel äpelon frädis valik studa omik, ab äflagon i stipis anik, vü kels julasekis gudik e negebi tabaka e lakohola, kelis el Sprague älobedom benosekiko dü studüp valik oka. Äplidom levemo Vöna-Grikänapüki, keli äsevom gudikumo ka studans votik valik. Poso dü lifüp omik älärnom i Grikänapüki nulädik. Älabom metodi lönik oka ad lärnön pükis: äkolkömom spikanis, e poso medü kosäd suvik ko ons ämütom oki ad lärnön püki onsik.
In el Union College, el Sprague äjäfedikom i dö svistefs. Äslopikom eli Alpha Delta Phi, kel äblebob veütik ome jü fin lifüpa omik. Ädünom as Sekretan Netik svistefa at de 1896 jü 1901, ed as presidan ad interim ün 1897-1898 ed ün 1901-1903. Äslopikom id eli Phi Beta Kappa: stimasvistef, pos gredätükam fa el Union College. Kestudan omik: hiel George W. Brown äbepenom eli Sprague as „balan sagatikünanas e pedugälölünas, to yun omik. Neai äbinom fatüitik u pleidälik.“ El Sprague ädagetom magistäri okik de el Union Colloge ün 1862, e doki tefü filosop ün 1893.
Karier militik
redakönSoäs yunans mödik timü Sifakrig Lamerikänik (1861-1865), el Sprague äsludom ad vedön soldat: dü muls kil (äprimölo ün mayul yela 1862), ädünodom in el Company R, 25th New York National Guard. Desir omik ad kompenön pö krig no älesikon pos atos: sunädo ägegolom as donafizir telidkladik in el Company E, bäldotü lifayels nog te degzüls.
Ün yanul yela 1863 ävedölo donafizir balidkladik, el Sprague äblibom in el Company E jüs pävunom lä jot nedetik dü komip in Gettysburg. Vun, to no äbinom vemo fefik, äblebon pro om meibamak dolik kriga. Sekü vuns, pämütom ad lüvön militi ün mäzul yela 1864; ün 1867 ägetom stimadiplomi konulik de Libaviladünolans di New York kodü „dünäd meritöl ä kuradik in Gettysburg“. To stimadiplom, änunädom oki dönu Galedanefe Netik di New York ün 1870. Ün 1872 ävedom liötan, ed ün yunul yela ot kapiten. Tü 1873 gustul 28 älüvom stimabo Galedanefi Netik. Dünäd lätik oma äjenon ün 1897, ven as konulan ägetom vobi Yufana Potaguvana Valemik in tat: New York. Älüvom Galedanefi Netik lätikna ün yunul yela 1901.
Dü krig el Sprague älernom
Karier as bukädanolavan
redakönHiel Sprague as Volapükan
redakönLautots
redakönDö Volapük
redakön- 1888. The international language. Hand-Book of Volapük. New York: The Office Comp.; London: Trübner; Chicago: Winchell. (I dabükots 2id, 3id, 4id e 5id päpübons ün 1888.) (Vödem rigädik, in Linglänapük.)
Dö milit
redakönDö bukädanolav
redakön- 1880. The Algebra of Accounts.
- 1904. The Accountancy of Investment.
- 1905. Extended Bond Tables.
- 1906. Problems and Studies in the Accountancy of Investment.
- 1907. The Philosophy of Accounts.
Literat
redakön- Haupenthal, Reinhard. 1982. Volapük-Bibliographie. Hildesheim, Zürich, New York: Georg Olms Verlag. (Päpüböl kobü dabükot nulik ela Volapük die Weltsprache ela Schleyer.)
- Kniele, Rupert. 1889. Das erste Jahrzehnt der Weltsprache Volapük. Verlag von A. Schoy, Buchhandlung, Ueberlingen a. B. (Dönu päpübon ün 1984 fa Reinhard Haupenthal, Saarbrücken: Editions Iltis.) (Vödem rigädik, ma dabükot balid).
- Mann, Helen Scott. 1931. Charles Ezra Sprague. New York: New York University Press.
- Nash, Eugene A. 1910. A History of the Fourty-Fourth Regiment, New York Volunteer Infantry. Chicago: RR Donnelley and Sons.
- Spielmann, Sigmund. 1887. Volapük-Almanach für 1888, verfasst von Sigmund Spielmann. I. Jahrgang. Lekaled volapüka plo yel balmil jöltum jölsejöl, pelautöl fa Spielmann Sigmund. Yelüp balid. Leipzig: Mayer. (Vödem rigädik.)