Mata Hari

Mata Hari

Moted:	Margaretha Geertruida Zelle 7 gustul 1876 Leeuwarden
Deadam:	15 tobul 1917 Vincennes, Château de Vincennes[*]
Deadamakod:	gunshot wound[*]
Lifatopam:	Dutch East Indies[*], Province of Venice[*], 's-Gravenhage, Madrid, Prison Saint-Lazare[*]
Cal(s):	courtesan[*], lükan[*], exotic dancer[*]
Tatät(s):	Regän Nedäna[*]
Matan(s):	Rudolph MacLeod[*]
Cil(s):	Norman-John MacLeod[*], Louise Jeanne MacLeod[*]
Pal(s):	Adam Zelle[*], Antje van der Meulen[*]
Dispenäd:

Jiel Mata Hari, pämotöl as Margaretha Geertruida (Grietje) Zelle (1876 gustul 7 in Leeuwarden, Nedän – 1917 tobul 15 in Vincennes, Fransän) äbinof jidanüdan ä jinepuedan Nedänik, kel päcödetadeidof fa jütanef kodü vob pro neflen dü Volakrig Balid.

Lifajenäd

Licin

Margaretha Zelle pämotof in Leeuwarden, Frisän in Nedän, lä hiel Adam Zelle, dalaban hätiselidöpa, e jiel Antje van der Meulen, kels bofiks pimotons e pidugälons in Fridän. Ven älabof lifayelas 6, famül ofik äfealotädon lü Leiden. Ün 1891 mot ofik ädeadof e fat ofik äfailom. Bäldotü yels 18, el Margaretha ämatikof ko nafemafizir Nedänik: Rudolf MacLeod in Amsterdam. Äfealotädons sui Yafeän, kö älabons cilis tel. Son onsik ädeadom ün 1899 sekü venenam, jiniko fa dünan no pekotenüköl. Pos geköm lü Nedän, ämatiteilons ün 1903; el Rudolf äkipom dauti onsik. El Margaretha ädönumatikof ko hiel Theodore Wattson ed ämotof dauti labü nem Flora. Poso dönu ämatiteilof, ed äperof dauti sekü maläd nesevädik.

Ün yel ot, el Margaretha äfealotädof ini Paris, kö ävobof, me nem: Lady MacLeod, as jevodimonitan in sirkud. Ävobof ottimo id as pated pro lekanans.

Ün 1905, äprimof ad sevädikön as jidanüdan stüla Löfüdänik. Ün tim et äsumof länemi: Mata Hari (kelos sinifon "Log Dela" – o. b. sol – in malay; Mata Malam, "Log Neita", binon mun.)

Löfädiälik, manis mödik älabölo, koapi okik pleidiko äjonölo, labü kein e löfid teiks, das lüloganefs ofik äsi publüg valik päkonkerons, el Mata Hari älabof benoseki legretik sis del balid oka lä Musée Guimet tü 1905 mäzul 13. Äplösenof oki as jiplin se Yafeän labü blud kultanas Lindänik, jikel sis cilüp ästudof lekan danüda salüdik Lindäna. Ettimo ämogos alane labü pösodöf maifälik, lefredik ä vilälik ad datikön lifajenädi e dientifi ed ad plösenön onis benosekiko äsva äveratons, nen riskäd, das ek ökanon-la vestigön onis, ibä kosäds bevünetik pämiedükons fa kaenav no nog saidiko ivolföl. Päfotografof mödikna nemödo u leno piklotölo. Ägebof stüli lerotik at dü plösenams okik, kelos äkodon benoseki legretik.

Do lesags ofik tefü licin ofik äbinons lölöfiko neveratiks, süf ofik äkonkeron valanis, bi älöpükon danüdi sänsüelik ad nivod stümabikum, de kel poso öfamükon zifi Paris. Lifastül ä leced libiks ofa vemo äsevädükons ofi; fotografots lerotik ofa ämaifükons yanis mödik ofe.

El Mata Hari äbinof i jinepuedan benosekik, kel älabof tefis ko militans nivoda löpikün, bolitans, e famikans äflunöl votik in läns mödik (a. s. Fransän, Rusän e Deutän). No äbinof vemo jönik; tikäl ofik ye äbinon kieniko fulü lerotäl.

Dü tims läbikün bü Volakrig Balid, pilecedof as lekanan libatikälik, ab, ven dinäds ävedons läs göniks, leced notidik ävotikon, e mödikans äkredons, das vom libalifik at ba äbinof bätodan riskädik. Kosäds ofik ko mans nämädik ädugons ofi suvo ini foginän, kelos öblinon ofe neläbi.

Ganetan telik?

Dü Volakrig Balid, Nedän äblebon nepaletik. As tatätan Nedänik, jiel Margarethe Zelle äkanof fasiliko tävön bevü läns valik. Ad vitön lekomipöpis, ätävof vü Fransän e Nedän vegü Spanyän e Greta-Britän; atos klüliko ätirädon küpäli paletas valik. Älabof ün tim et tefis ko fizirs militik löpikün. Balna igo älesagof, ven päbesakof fa fizirs Linglänik, das ivobof as ganetan pro militanef Fransänik, do reiganef Fransäna no äfümükon konoti ofik. No pesevos, va älugof ün naed at, äkredölo, das konot at önitedükon ofi, u va reiganef Fransänik jenöfiko ägebon ofi ön mod at (ab, ad vitön säkädis bevünetik, no ävilob siön osi).

Ün yanul yela 1917, dünan pladulanefa Deutänik in Madrid äsedom radionanuni lü Berlin äbespikölo dunotis frutik ganetana Deutänik (kotanem: H-21). Ganetans Fransänik älilons nuni at e, stabü vödem onik, äfägons ad dientifön eli H-21 as el Mata Hari. Nun at ye pijüfon ma kot sevädik Fransänanes, e reiganef Deutäna äsevon osi; sekü atos, jenavans niludons, das nun äbinon neveratik, e pisedon teiko ad tikodükön Fransänanis, das el Mata Hari (üf ävobof pro Fransänans) äbinof ganetan telik. Ön mod at äkonons stöpädön dunami ofa.

Tü 1917 febul 13, el Mata Hari päfanäbükof in lötidöpacem okik in Paris. Ün tim at, krig äbinon vemo negönik pro Fransän. Viläl ifiböfikon, fin kriga jiniko no äbinon nilik, tummilats militanas länas valik ya ideadons, e mens äsukons kodädani alseimik. Jinedänan famik jiniko äpötof pö roul at. El Mati Hari päcödädof, kusadü vob pro Deutän, kel äkodon deadami degmilatas militanas. Siso ya pelesagos, das no ädabinons klülabots gudik; too päcodetof deadio, e päcodetadeidof fa jütanef tü 1917 tobul 15, bäldotü lifayels 41.

Nepub e sagäds

Kop ela Mata Hari no päflagon fa röletans ofik, e kludo pägebon pro vestigam sanavik. Kap ofik päbainon e pädakipon in Mused Kopava in Paris. Ün 2000 ye ragivans ätüvons, das kap inepubon (ba ya ün 1954, ven Mused pitöpätükon). Doküms ragivik yela 1918 jonons, das Mused igeton i reti kopa ofik, ab dils nonik ona äkanons poso patuvön.

Sagäds mödik äpubons dö cödetadeidam ela Mata Hari. Ma bal onas, äsedof kidi jütanefe oka, do jinos mögikum, das äsedof kidi lavogane okik, kel äbinom temunan deijütama ed ibinom bal lelöfäbas ofik. Sagoy i, das vöds lätik ofa äbinons: Merci, monsieur! (Danö! o söl!). Ma sagäd votik, el Mata Hari, ad neküpälükon deijütanis, ämaifükof mänedi okik ed äjonof omes kopi nüdik oka. Yeged gaseda The New Yorker yelü 1934 ye änunon, das älenlabof dü deijütam jimonitanaklotemi jönik, pemeköli pato dinädü et, e päri glufas vietik nulik (a neat Amazonian tailored suit, especially made for the occasion, and a pair of new white gloves). Ma sagäd votik, el Mata Hari ärefudof ad patanön ed ad tegön logis – bi äkredof, das deijütans piremädons ad gebön günis nen glöbs ma desin bal lelöfäbas ofik, ab desin at no äplöpon.

El Mata Hari in kuliv pöpedik

Tikamagot jidanüdana sänsüalik ä riskädik, kel, ävobölo as ganetan telik, ägebof bätodafägi okik ad dagetön klänis militik de lelöfäbs mödik oka, ästigedon magäli notidik. El Mata Hari ävedof sekü atos säkäd staböfik ela femme fatale.

Fam lunüpik ofa ye luveratiko päkodon fa biomagodem tiädü Mata Hari (1931), labü stelan: Greta Garbo as el Mata Hari. Do pästabon su jenots verätik se lif ela Margaretha Zelle, konot biomagodema at pädatikon gretadilo ad plidön pötiti publüga. Benosek legretik biomagodema romatik at äkoedon pubön konotis sümik lemödik. El Mata Hari äpubof in biomagodems votik, in televidasökods, ed i nünömapleds – ab lölöfiko nensekidiko de verät jenavik. Buks mödik pelautons dö el Mata Hari; aniks binons vestigots nolavik fefik, ab mödiks binons levemo fulü spekulots.

Biomagodems e televid

• Mata Hari (1985), labü jiel Sylvia Kristel as el Mata Hari.
• The Sex Life of Mata Hari (Genalif jiela Mata Hari, 1989), fredadramat lerotik.
• Mata Hari, Mythe et Réalité d'une Espionne (Jiel Mata Hari: Miteod e Lejenöf Jispionana, Belgän, 1995), biomagodem jenavik fa jiel Françoise Levie e Julie Wheelwright.
• Hiel Phil Silvers (roulü Sgt. Bilko), in näijenot, pö kel äkompenof jispionan dü Krig Spanyäno-Lamerikänik, nemom ofi eli Mata Lopez.
• Jiel Doris Day äbinof el Mata Hari in biomagodem: The Glass Bottom Boat (1966) timü deladrim.
• In biomagodem yela 1967: Cassino Royale, jiel Mata Bond äbinof daut ela Mata Hari e hispionana famik: James Bond. Äbinof danüdan, soäsä mot okik, ab no vemo gudik as spionan.
• In fredadramat Spanyänik Operación Mata-Hari (1968), el Mata Hari sludof ad klemön lifi riskädik oka. Jidünan Spanyänik ofa (Gracita Morales) papökalecedof as of.
• In fomam pro DVD lekoneda ä manga-sökod: R. O. D., jiel Nancy Maruhaki binof, ma sag, kopied jiela Mata Hari.
• Lancelot Link, Secret Chimp (1970–72) äbinon televidasökod kompenäta ABC, in kel leps labü vögs menik äbinons stelans. Vü ons äbinof jilep labü nem: Mata Hairi.
• In näijenot: Demons of Deception televidasökoda The Young Indiana Jones Chronicles (1993), hiel Indiana Jones bäldotü yels 22 äkolkömom eli Mata Hari e sunädo älelöfädikom dö of. Dü näijenot, el Indiana Jones päsävirgom fa of.
• Näijenot sökoda Legends of the Hidden Temple (Koneds Tema Peklänedöl) ela Nickelodeon älabon tiädi: The Codebook of Mata Hari (Kotabuk jiela Mata Hari).
• El Mata Hari pämäniotof balna in televidasökod: Charmed: in näijenot semik, el Phoebe pälabedof fa lan ela Mata Hari.
• El Mata Hari pämäniotof in biomagodem hiela Stephen Frears, tiädü Mrs. Henderson presents (Läd Henderson plösenof), in kel Läd Conway büedon Lädi Henderson nügolön ini el Windmill Theater äs el Mata Hari sänsüelik, ven säkäds davedons vü Läd Henderson e teatacif.

Buks e dramats

• Hiel Lene Lovich äkelautom ed äplösenom eli Mata Hari: dramat musigik in teatöp Lyric Hammersmith, London, ün tobul-novul yela 1982.
• In bukasökod dö hiel Indiana Jones, el Indiana (soäsä in biomagodem) päsävirgom fa el Mata Hari.
• In lekoned Mother Night (Mot Neit) hiela Kurt Vonnegut, hiel Howard W. Campbell Jr. dedietom buki okik ele Mata Hari.

Musig

• Mata Hari binon tiäd kanitas fa:
  • jiel Ofra Haza;
  • jiel Mary Prankster;
  • els The Kingpins (in labun: Watch Your Back).
• El Mata Hari pamäniotof in:
  • Like it or not, bal kanitas labuna Confessions on a Dance Floor jiela Madonna;
  • Shake Your Bon Bons hiela Ricky Martin;
  • As You Turn to Go ela The 6ths;
  • Genius hiela Warren Zevon (in labun: My Ride's Here yela 2002);
  • BYOS jiela Regina Skeptor;
  • From One Jesus to Another ela The Mission.

Nünömapleds

• Ädabinon nünömapled tiädü Mata Hari ela Loriciels, pro el Amstrad CPC (1988) ed el Atari ST (1989).
• El Mata Hari binof jispionan in nünömapleds balid tel pledasökoda Shadow Hearts labü nem jenöfik ofa (in fomam Linglänapükik: Margarete Gertrude Zelle).
• In nünömapled Metal Gear Solid 3: Snake Eater, jiel Eva panemof „el Mata Hari kösömik“ fa hiel Snake.

Literat

• Beamish, Rita. 2002. Mata Hari. Biography Magazine. (Vödem rigädik.)
• Noe, Denise. Mata Hari. (Se bevüresodapadem: Crime Library).
• Monet, Monique. 2006. Dance of the Dawn: The Life and Death of Mata Hari. Jareeda Magazine. (Vödem rigädik).
• Flanner, Jenet. 1979. Paris was Yesterday: 1925-1939. New York: Penguin, 126. ISBN 0-14-005068-X.

Yüms plödik

In Linglänapük:

• Fotografots hiela Mata Hari.
• Mata Hari lä bevüresodapadem: Notable Names Database.
• Biography at Court TV's Crime Library
• Pats dö nepub funa ela Mata Hari.
• "The Execution of Mata Hari, 1917," EyeWitness to History, www.eyewitnesstohistory.com (2005)