Borüs Lyatojünsküy

Hiel ,Borüs Mükolayovüc Lyatojünsküy’ (Lukrayänapüko: ‚Борис Миколайович Лятошинський’) (pemotöl tü 1895, yanula d. 3^id (ü 1894, dekula d. 22^id) in ‚Jütomür, edeadöl tü 1968, prilula d. 15^id in ‚Küyiv’) äbinom noatädan, musigalefadilekan ä dugälavan Lukrayänik, balan fünanas nulädima in musig klatädik Lukrayänik.

Borüs Lyatojünsküy

Moted:	Борис Миколайович Лятошинський 3 yanul 1895 Jütomür
Deadam:	15 prilul 1968 Küyiv
Cal(s):	hidilekan[*], hinoatädan[*], himusigadugälavan[*], hiprofäsoran[*]
Tatät(s):	Lämporän Rusänik[*], Sovyätarepüblik Sogädimik Lukrayänik[*], Sovyätabalatam
Dispenäd:

Lifajenäd.

Mebamal in ,Jütomür’.

El ,Lyatojünsküy’ pämotom in zif: ,Jütomür’, ettimo topöl in provin (,guberniya’): Volünän lampöräna Rusänik (nutimo cifazif provina (‚oblast’): ,Jütomür’ in Lukrayän). Fat oma äbinom jenavatidan e juladilekan, mot oma äpianodof äd äkanitof gudiko. Labü bäldot yunik äprimom ad pianodön e viälön. Ämusigom in julamusigalef e bäldotü lifayels degfol änoatädom vobis ömik, bevü votiks luröbafolümi e pianodafolümi. Vobs balid noatädana yunik päplösenons sekaliegiko fa musigans topik.

Ün 1913 el ,Lyatojünsküy’ äprimom ad studön pö spikädatidod gitas nivera tö ‚Küyiv’, ed ottimo aprimön ad sumön noatäditidi privatik ko hiel ,Reinhold Glier’. Ägredätükom pö niver ün 1918, pö musigakadäm ün 1919. Bevü vobs pejaföls dü yels pö musigakadäm binons „luröbafolüm 1^id op. 1” e „sümfon 1^id op. 2”. Poso ävedom tidan pö musigakadäm tö ‚Küyiv’ äd ün 1935 i profäsoran noatädava e musigalefama. Dü yels: 1935–1938 ‹ e primü degyel folid ätidom i pö musigakadäm di ‚Moskva’. Ün 1939 ävedom presidan balatama noatädanas sovyätik Lukrayäna. Krigayelis älifädom in zif: ,Saratov’, kö älautom vobis mödik, b.v. elis „lulüm Lukrayänik”, „luröbafolüm 4^id”, „danüdasökaleod stabü pöpayegäds Lukrayänik pro luröbafolüm”, „danüdasökaleod pro folüm bladastumas boadik”, „kilüm 2^id”, „danüdasökaleod e preluds pro pianod”, „romansads stabü poedots hiela ,Maksüm Rülsküy’ e hiela ,Volodümür Sosyura’”, äsi bevobotis plu jöldegis pöpalidas Lukrayänik. Karier ela ,Lyatojünsküy’ änafädon pos lukrüt japik sümfoni 2^id omik telöl; päkusädom demü „fomedim”, kelos in Sovyätabalatam ettimik äsinifon neflenami flanaü cifodanef sovyätik.

Pos fin kriga ägekömom ini Lukrayän. Deadam hiela ,Stalin’ äbinon pro om prim lekanaliba gretikum. Dönu äprimom ad plösenön rouli veütik in musigalif. Ün period et älautom vobis nulik mödik, bevü votiks: elis „sümfon 3^id”, „romansad sümfonik: ‚Hrajüna’”, „poedot balama”, „poedot: Su jols ela ,Veixel’”, „konsärt pro pianod e musigalef”, ed i vobis pro kor. Bevü vobs lätikün ela ,Lyatojünsküy’ binons els „sümfon 4^id”, sümfon „5^id”, „danüdasökaleod slavik” e „poedot lürigik”. Süpo ye ädeadom ün 1968 bäldotü lifayels 73.

• 
  Zälakönäd Lukrayänik ele ,Lyatojünsküy’ pededietöl (föfaflan).
• 
  Zälakönäd Lukrayänik ele ,Lyatojünsküy’ pededietöl (pödaflan).
• 
  Mebaköv sovyätik se yel 1984.

Vobotem.

Dalilolöd!
El ,Sonata-balada’ (1925) ela ,Lyatojünsküy’ pepledöl fa hiel ,Andriy Bondarenko’:

Bevü vobs ela ,Lyatojünsküy’ binons lops tel, sümfons lul (1918, 1935/36, 1951/54, 1963, 1966), danüdasökaleods, primüms, pianodakonsärt, cemamusig (b.v. luröbafolüms fol, pianodakilüms kil e viälasonat), vobs pro pianod, lids, bevobots pöpalidas, kors, kantats, teatamusig e filmotamusig. Balido stül oma päflunon fa vönaoloveikod romatik (b.v. ,Borodin’, ,Caykovskiy’), ab ün degyel telid el ,Lyatojünsküy’ päflunom plu fa el ,avantgarde’ zänoda⸗ e vesüda⸗Yuropik. De yel: 1929 ‹ stül omik äbalugikumom ed äziläkom diletis mödikum se pöpamusig slavik.

Kobü hiel ,Lävko Revuzküy’ el ,Lyatojünsküy’ äbinom balan noatädanas Lukrayänik flunilabikün tumyela 20^id. Bevü studans omik binoms hiels ,Leonid Hrabovsküy’, ,Valentün Sülvästrov’, ,Ivan Karabüz’ e ,Yävhän Stankovüc’.

Lised vobas.

Föfaflan lopa: ‚Doatalin goldik’ (Lukrayänapüko: ‚Золотий обруч’) fa el ,Lyatojünsküy’ penoatädöla ün yel: 1923. Librät pipenon fa hiel ,Yakiv Mamontiv’ stabü konot fa hiel ,Ivan Franko’ tiädü ‚Zahar Bärkut’ (‚Захар Беркут’). Balidbitid äjenon ün 1930.

Lops.

• ‚Золотий обруч’ [Doatalin goldik] stabü konot fa hiel ,Ivan Franko’ tiädü ‚Zahar Bärkut’ (1929).
• ‚Щорс’ [,Jcors’], (librät fa ,I. Kocärha’ e ,M. Rülsküy’ (1937).

Pro kor e musigalef.

• ‚Урочиста кантата’ [Kantat lezälik] (vödem: ,Maksüm Rülsküy’) (1939).
• ‚Заповіт’ [Tästum] (vödem: ,Taras Jävcänko’) (1939).

Pro musigalef sümfonik.

• Sümfons lul:
  • Sümfon 1^id (1918–1919, perevidöl 1967).
  • Sümfon 2^id (1935–1936, perevidöl 1940).
  • Sümfon 3^id (1950, perevidöl 1954).
  • Sümfon 4^id (1964).
  • Sümfon 5^id: ‚slavik’ (1965–1966).
• Noatedasökaleods, primüls, poemots sümfonik:
  • se musig pro filmots (1931–32).
  • se musig pro filmot: ‚Taras Jävcänko’ (1952).
  • se musig pro lügadramat ela ,William Shakespeare’: ‚Ромео і Джульєтта’ [,Romeo e Juliet’] (1955).
  • ‚Польська сюїта’ [Danüdasökaleod Polänik] (1961).
  • ,Balata’: ‚Гражина’ [Grajüna] pro musigalef sümfonik (1955).
  • ‚Слов'янська сюїта’ [Danüdasökaleod slavik] (1966).
  • Primül stabü pöpayegäds Lukrayänik fol (1926).
  • ‚Слов'янська увертюра’ [Primüm slavik] (1961).
  • ‚Урочиста увертюра’ [Primüm lezälik] (1968).
  • ‚Поема возз'єднання’ [Poedot dönabalama] (1949–1950).
  • Poedot ‚Len jols ela ,Veixel’’ (1958).
  • Poedot lürigik memü el ,Reynhold Glier’ (1964).
• ‚Фантастичний марш’ [Maleküm magälik] (1920).

Pro pianod e musigalef.

• ‚Слов'янський концерт’ [Konsärt slavik] (1953).

Pro blatamusigalef.

• ‚Урочистий марш 99 стрілецької дивізії’ [Maleküm lezälik günadivida 99^id (1931).
• ‚2 похідних марші’ [Maleküms tel] (1932, 1936).

Pro vög e musigalef.

• Romansads kil (vödem: poedans vönik Tsyinänik) (1925).
• Romansads tel (vödem: ,Alexandr Pujkin’, ,Kondratiy Rülyeyäv’ (1951).

Pro vög e cemamusigalef.

• Romansads tel (vödem: ,Konstantin Balmont’) (1923).

Pro cemamusigalef.

• Pro blatastumafolüm:
  • Noatedasökaleod (1944).
  • Noateds kil (1939).
• Pianodakilüms tel (1922, 1942).
• Stinafolüms fol (1915, 1922, 1928, 1943).
• Noatedasökaleod pro folüm su pöpayegäds Lukrayänik (1944).
• ‚Український квінтет’ [Lulüm Lukrayänik] (1942, perevedöl 1945).
• Pro viäl e pianod:
  • Sonat (1926).
  • Noateds kil su pöpayegäds Tacikänik (1932).
• Pro brat e pianod:
  • ,Nocture’ e ,scherzo’ (1964).
• Pro col e pianod:
  • Masurs tel su pöpayegäds Polänik (1953).

Pro pianod.

• Sonats tel (1924, 1925).
• Noateds vel – ‚Відображення’ [Dajon] (1925), Balad (1928), Danüdasökaleod.
• Preluds tel (1942).
• Preluds lul (1943).
• ,Etude’ konsärtik, rondodüm (1962) e votiks.

Kors.

• su vödems hiela ,Ivan Franko’ (1941).
• su vödems hiela ,Taras Jävcänko’:
  • Kors tel su vödems hiela ,Taras Jevcenko’: ‚Тече вода в синє море’, ‚Із-за гаю сонце сходить’ (1949–51).
  • ‚За байраком байрак’, ‚Над Дніпровою сагою’ e ‚У перетику ходила’ (1960).
• su vödems hiela ,Alexandr Pujkin (sirkül: ‚Пори року’ [Säsuns], 1949, 1952).
• su vödems hiela ,Afanasiy Fet’ (1961).
• su vödems hiela ,Maksüm Rülsküy’:
  • Kors lul op. 64 (1964).
  • Kors fol op. 65 (1964).
• su vödems poetanas votik (sirkül: ‚З минулого’ [Se paset], 1966) e votiks.

Romansads.

• su vödems poetanas votik: lul (1922), kil (1922), ‚Місячні тіні’ [Munams] (1923), e votiks.
• su vödems hielas ,Percy Bysshe Shelley’ (1923), ,Maurice Maeterlinck’ (1923), ,Alexandr Pujkin’ (1936), ,Ivan Franko’ (1940), ,L. Pärvomayskij’ (1940), ,Volodümür Sosyura’ (1942), ,Adam Mickiewicz’ (1955) e votikanas.

Bevobots pöpalidas Lukrayänik.

• Pro vög e pianod: tel (1934); deg (1937); deglul (1941), lul (1941) e votiks.
• Pro kor ,a capella’ (1942).

Teata⸗ e filmotamusig.

• Pro teataplösens mäl (1932–57), sevedo: ‚У пущі’ [In fot] jiela ,Läsya Ukrayinka’ e ‚Ромео і Джульєтта’ [,Romeo e Juliet’] hiela ,William Shakespeare’.
• Pro filmots degfol:
  • ‚Кармелюк’ (1931).
  • ‚Іван’ (1932).
  • ‚Любов’ (1933).
  • ‚Кришталевий палац’ (1934).
  • ‚Червона хустина’ (1934).
  • ‚Новели про героїв-льотчиків’ (1938).
  • ‚Визволення’ (1940).
  • ‚Тарас Шевченко’ (1951).
  • ‚Полум'я гніву’ (1955).
  • ‚Кривавий світанок’ (1956).
  • ‚Іван Франко’ (1956) .
  • ‚Григорій Сковорода’ (1960)‎.
  • ‚Летючий корабель’ (1960).
  • ‚Повія’ (1961).

Bevobots noatedas noatädanas votik.

• Lop: ‚Енеїда’ [,Eneyida’] hiela ,Mükola Lüsenko’.
• Lop: ‚Тарас Бульба’ [,Taras Bulba’] hiela ,Mükola Lüsenko’ (kobü hiel ,Lävko Revuzküy’).
• ,Polonaises’ tel e maleküm hiela ,Mükola Lüsenko’.
• Viälakonsärt hiela ,Reynold Glier’: fin e musigömam.

Fonäts

• Лятошинский Борис Николаевич. Московская государственная консерватория имени П. И. Чайковского. (in Rusänapük)
• Maria Dytyniak (1986): Українські Композитори [Noatädans Lukrayänik]. Edmonton, Alberta: Canadian Institute of Ukrainian Studies. Pads: 92–93. (in Lukrayänapük)
• D.V. Gruzin (2009): ЛЯТОШИНСЬКИЙ БОРИС МИКОЛАЙОВИЧ. V.A. Smoliy: Encyclopedia of the History of Ukraine. Institute of History of Ukraine, toum: 6. (in Lukrayänapük)

Yums plödik

• ‚Лятошинський Борис Миколайович’. Українська музична енциклопедія, toum 3^id. Küyiv: ІМФЕ НАНУ, 2011. Pads 248–255.
• Lised vobotas ela ,Lyatojünsküy’.
• Borys Mikolayovich Lyatoshinsky su Naxos.com.
• Noateds vobotas hiela ,Borüs Lyatojünsküy’ pö resodatoped: Ноти українських композиторів.